Türkiye, başta merkez üssü Kahramanmaraş olmak üzere 11 ili etkileyen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntıların akabinde yaralarını sarmaya çalışıyor. Yaklaşık 13,5 milyon kişiyi etkileyen büyük yıkımın akabinde bölgede mümkün bir salgının önüne geçmek için gerekli adımlar atılıyor. Hijyenin sağlanmasında kritik kıymete suya erişim de bu noktada en kıymetli mevzulardan bir tanesi. Türkiye’de atık suların tahlil edilmesi ve sonuçların Kovid-19 ile çabada kullanılması konusundaki projelerde bilim danışmanlığı yapan Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, halihazırda bölgedeki su kullanımı konusunda dikkat çeken açıklamalar yaptı. Türkiye’nin gelecekte karşılaşacağı muhtemel sarsıntılarda su ve atık su alanında alınabilecek tedbirleri de sıraladı.
ATIK SU İLE İÇME SUYU BİRBİRİNE KARIŞIRSA NE OLUR?
Sözlerine “altyapı” kavramını tanımlayarak başlayan Prof. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi , altyapının iki kesimden oluştuğunu ve bunların içme suyu dağıtım hizmetleri ile atık su toplama hizmetleri olduğunu söyleyerek, “Su dağıtım hizmetleri barajlarda başlar. Barajlardan başlayan arıtma tesisi ile devam eden bir sıralamayla isale çizgisine ulaşır. Bu kademede su klor kullanılarak dezenfekte edilir. Atık su da ise bu tam zıddı formda olur. Konutumuzdan çıkan sular kanalizasyon borularına bağlanır ve tesislerde arıtılan sular ‘alıcı ortam’ dediğimiz deniz, göl yahut akarsulara deşarj edilir” sözleriyle kentlerdeki olağan işleyişten bahsetti.
Deprem yahut farklı bir afet yaşandığında tesislerde ve boru çizgilerinde birtakım zahmetler ortaya çıktığına dikkat çeken Prof. Dr. Kocamemi kelamlarına şöyle devam etti:
“Büyük bir sarsıntı sonrası yaşanan elektrik kesintisi tesislerde çalışan pompaları durdurur. Tesislerdeki tanklarda çatlaklar oluşabilir yahut toprak sıvılaşması sebebiyle yeraltı boruları yer üstüne çıkabilir. İçme suyu boruları basınçlı suyu taşıyacak dirence sahiptirler. Atık su boruları ise yarı dolu olarak akarlar. Yani boruların gereçleri birbirlerinden farklıdır ve sarsıntıdan farklı formda etkilenirler. Bir zelzele sırasında atık su borularının ziyan görmesi, içme suyu borularından daha kuvvetle olasıdır. Ama fonksiyonelliğini kaybetme manasında atık su boruları yarı dolu aktıkları için fonksiyonelliğini kaybetmeyebilir. Atık su boruları, her vakit içme suyu çizgisinin altından geçecek biçimde tasarlanır ve bu sayede mümkün bir çatlak durumunda atık sularının içme sularına karışmaması hedeflenir.”
Ancak alınan tedbirlere karşın atık suların içme suyuna karışma riski var. Prof. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Böyle bir olay içme sularından alınacak numunelerle tespit edilir. Suyun içine her türlü virüs ve bakteri karışabilir. Bunun sonuçları tedbir alınmadığı durumda ağır olabilir. Bu mevzuda dünyanın yakından takip ettiği bir Haiti örneği var. Dünya Sıhhat Örgütü datalarına nazaran 2010 yılında Haiti’de gerçekleşen sarsıntıdan sonraki 10 ay içerisinde 8 yüz bin kolera olayı açıklandı ve 10 bin kişi kolera sebebiyle hayatını kaybetti” formunda konuştu.
DEPREM BÖLGESİNDEKİ KUYU SULARINA DİKKAT!
İçme suyu arıtma tesislerinde dezenfeksiyon için kullanılan klor gazının boğucu ve zehirli bir gaz olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Kocamemi, “Dezenfeksiyon için bütün dünyada kullanılan bir gaz olan klor gazının zelzele sırasında hür kalması tehlike oluşturabilir. Tesis binaları bizde de bu tehlike hesaba katılarak yapılıyor. Ancak şu an kimsenin konuşmadığı bir nokta daha var. Petrol depolama tesislerinde yahut sanayi tesislerinde oluşabilecek bir çatlak yeraltı suyuna karışabilir. Bölgedeki beşerler kuyu suyu kullanıyorsa bu bir sorun oluşturabilir. Zira endüstriyel kimyasallar da bu suya karışabilir. Bölgedeki kuyu sularının risk tahlili yapılmadan asla kullanılmaması gerekiyor, burada yalnızca bakteri ve virüs sorunu değil kimyasal husus sorunu baş gösterebilir. O yüzden yapılacak tahlilleri beklemek ve ona nazaran hareket etmek gerekiyor” tabirlerini kullandı.
SU DEZENFEKSİYONU NASIL YAPILIYOR?
3 farklı su çeşidine muhtaçlık duyulduğunu söz eden Prof. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Bunlar içme suyu, kullanma suyu ve hastanelerde tedavi gayeli kullanılan sulardır. İçme suyunu kullanma suyu olarak değerlendirebilirsiniz lakin kullanım suyunu içmeden evvel dezenfekte etmeniz gerekir” diyerek şunları söyledi:
“Benim tavsiyem bölgede içme suyu gereksiniminin şişe içme suları ile giderilmesi istikametinde. Şayet bu mümkün değilse yapılması gereken kimi şeyler var. Bir su kaynağı, berrak, renksiz ve kokusuzsa size düzgün işaretler veriyor demektir. Bu su direkt kullanılamaz yahut içilemez olsa da dezenfekte edilerek kullanılabilir. Bu noktada yapılabilecek en temel şey suyu kaynatmaktır. Daha büyük kütlelerini arıtmak için bir bir öbür metot de sodyum hipoklorit kullanılmasıdır. Marmara Üniversitesi Çevre Mühendisliği’nin kendi resmi sitesinden yayınladığı bilgilendirme metinlerinde bu metoda ait ayrıntılar detaylarıyla paylaşıldı. Muhakkak ölçekteki suya muhakkak ölçüde sodyum hipoklorit karıştırılıp ortalama 30 dakika beklenirse bu mühletin sonunda o su kullanıma uygun hale gelir. Doğal bunlar dışında şu an da filtreler konuşuluyor. Şu anda alana giden birtakım firmalarımız filtre sistemleriyle suları arıtmaya çalışıyorlar. Bunun daha geniş bir alana yayılması için uyum gerekiyor.”
SALGIN HASTALIKLARA KARŞI ATIK SU ANALİZİ
Afet bölgesinde tuvalet başta olmak üzere hijyen şartlarını uygunlaştırmak için çalışmaların süratle devam ettiğini söz eden Prof. Dr. Kocamemi, “Bölgede şu an birinci günler kadar olmasa da devam eden bir tuvalet meşakkati mevcut. Bu türlü bir durumda yapılması gereken toprağı kazıp tuvalet muhtaçlığını o denli gidermekti. Bunun ülkü ölçüleri 25 cm eninde, 75 cm derinliğinde bir çukurdur ve gereksinim giderildikten sonra üzerine toprak atılması gerekir. Aksi halde bölgede hastalıkların yayılması için uygun bir ortam oluşur. Biz şu an sarsıntı sonrasındaki sürecin orta vadesindeyiz. Orta vadede de kamp tipi ve seyyar tuvaletler geldi. Uzun vadede ise çadır kentler kurulacak ve süreksiz tuvaletler kullanılmaya başlanacak. Çadır kentlerde kurulacak süreksiz tuvaletler kolay arıtma tahlillerine sahip olacaklar, biz de tıpkı Kovid-19 sürecinde olduğu üzere buradaki atık sulardan alınan numuneler sayesinde salgın hastalıkların takibini yaparak gerekli adımları atacağız” bilgisini paylaştı.
AFET DURUMDA SUYA ERİŞİMİ KOLAYLAŞTIRACAK ÇÖZÜM
Afet sonrası planlama kadar afet öncesinde de bu tip durumlara karşı hazırlıklı olunması kaide. Dünyanın gelişmiş ülkelerinde afet sonrası su planlamasına sahip olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, “Bu planlamalarda bir insanın günlük su gereksinimi, ortaya çıkaracağı atık su ölçüsü üzere birçok ayrıntı hesaplanır. Zelzele bölgesine bakıldığında bizim çok kapsamlı bir planımızın olmadığını görüyorum. Halbuki öncesinde ‘afet planlaması’ başlığı altında bir dizi tedbir alınabilir” diyerek mümkün bir afet durumunda eza yaşanmaması için alınabilecek tedbirleri sıraladı:
– Bu mevzudaki uzman isimlerin yaptığı açıklamalara bakılırsa ülkemiz gelecekte tekrar sarsıntıyla karşı karşıya kalacak. Pekala biz bu bahiste ne yapmalıyız? Birinci olarak yapmamız gereken şey interaktif su ve atık su hizmetleri için zelzele tesir haritaları oluşturmak. Sarsıntı anında hangi su ve atık su tesislerin kritik olduğunu tanımlamalı ve bu hususta tedbirler alınmalı. Bilhassa bilgisayar sistemleri kullanılarak afetler simüle edilerek çıkan sonuca nazaran hareket planları hazırlanabilir.
– Acil durumlarda haberleşme ve irtibat kritik derecede değerli. Depremde içme suyu ve atık su arıtma tesisleri çalışanları da çalışanları da etkilendiği için acil durum görevlendirilmesi yapılırken su ve kanalizasyon tesisleri de planlamaya dahil edilmeli ve bu kapsamda görevlendirmeler yapılmalı. Yani afetin yaşandığı kentte yaşamayan su ve kanalizasyon yönetimi vazifelileri tıpkı bir seferberlik hali üzere görevlendirilip afet yaşanan bölgede hizmet etmeye hazır olmalı. Acil durumlarda vazifeliler bağlantıda olmalı.
– Deprem gerçeğinin etraf mühendisliği eğitiminde çok düzgün anlaşılması gerekiyor. Bu yaşananlardan sonra Marmara Üniversitesi Etraf Mühendisliği kısmında vazifeli arkadaşlarıma müfredatımıza muhakkak çevresel acil durumlar, afet durumu planlama ve aksiyona geçme derslerinin konulması gerektiğini söyledim. Bu sayede bu bahiste daha şuurlu öğrenciler yetiştirebiliriz. Örneğin çevre mühendisliğinde su borularının dizaynlarını da biz yapıyoruz. Şayet esnek ilişkili borular kullanılırsa mümkün bir afette isale çizgisinin göreceği ziyanı azaltabilirsiniz. Bu, bir müddettir İstanbul’da uygulanmaya başlandı ve kritik noktalarda isale sınırlarındaki borular esnek temaslı borularla değiştiriliyor.
– Arıtma tesisleri inşa edilirken Etraf, Tesir, Kıymetlendirme (ÇED) raporlarının dikkatle incelenmesi lazım. Bu tesislerde klor binalarının bulunduğu pozisyonun muhakkak yanlışsız halde belirlenmesi gerekiyor.
– Acil durum sırasında, vatandaşların yardım gelene kadar geçen müddette yanlışsız hareket etmesi için yanlışsız bilgilendirilmesi koşul. Bunun için broşürler hazırlanabilir. Hacettepe ve Marmara üniversitelerinin etraf mühendisliği ve halk sıhhati kısımları bu mevzuda hoş adımlar attı. Bunlar acil durum bölgesindeki halka dağıtılabilir, muhtemel bir salgın başlamadan önüne geçilebilir. Mevcut bakanlılarımız da bu bahiste planlama ve görevlendirmeler yapabilir. Lakin bana soracak olursanız bunun için ‘Acil Durumlar Bakanlığı’ ismi altında yeni bir bakanlığın kurulması daha hakikat olacaktır. Böylelikle alınacak tüm tedbirler için daire başkanlıkları kurularak süratle harekete geçilebilir.
0 Yorum