Şüphesiz ki yıkım oranları düşünüldüğünde zelzeleler en çok korkulan doğal afetlerden biri. Ülkece Kahramanmaraşta meydana gelene 10 farklı vilayetimizde vahim manzaralara neden olan zelzelelerin yıkıcı tesirini daima birlikte yaşıyor ve görüyoruz. Dünyada en fazla kaç büyüklüğünde sarsıntı meydana gelebilir gelin birlikte öğrenelim.
Kaynak: https://www.livescience.com/largest-e…
Kahramanmaraş’ta meydana gelen ülkece hepimizi derinden etkiledi.
10 farklı vilayetimizde yaşayan yıkımlar adeta kalbimizi de enkaz altında bıraktı ve ülkece büyük bir yas içerisindeyiz.
Tahmin edersiniz ki sarsıntıların yıkıcı tesiri de büyüklüğüne bağlı.
Hal bu türlü olunca birçok insan ‘7.7’den daha büyük bir sarsıntı olursa ne olur?’ diye düşünmeden edemiyor.
Kaydedilen en büyük zelzele olan Valdivia sarsıntısı, 9.5 büyüklüğündeydi.
Peki, 9.5’ten daha büyük sarsıntı yaşanması mümkün mü? Yerbilimciler bu sorunun karşılığının ‘teknik olarak evet’ olduğunu söylüyor. Lakin çok daha büyük bir sarsıntı olma ihtimali düşük. 9.5’ten daha büyük bir sarsıntı meydana gelebilmesi için hem çok derin hem de çok uzun bir fayın hareket etmesi gerekiyor.
Bir zelzele jeoloğu ve bilim irtibatçısı olan Wendy Bohon, Dünya’da bunun olabileceği pek çok yer olmadığını söyledi.
Wendy Bohon şöyle söyledi:
‘9.5 büyüklüğünde bir zelzele muhtemelen gezegenin üretebileceği üst sonun yakınında ve 10 büyüklüğünde bir sarsıntı son derece mümkün değil.’📸 AA
Depremin büyüklüğü, o sarsıntıda salınan güç ölçüsünün bir ölçüsüdür.
Bir zelzelenin büyüklüğü, sarsıntının ne kadar ağır hissedildiğinden biraz farklıdır. Zira tabanın yapısı ve merkeze olan uzaklığı yaşanılan sarsıntının ne kadar fazla hissedileceğini tesirler. Bohon, tıpkı zelzelenin gevşek toprak ve kum üzerinde duran biri için sağlam bir kaya üzerinde duran birinden daha güçlü hissedileceğini söyledi.
📸 AFP/ Adem Altan
Bir sarsıntının büyüklüğü, kırılan bir fayın toplam alanına bağlıdır.
Bu da, fayın, kabuğun ne kadar derinine indiğine ve kırılan segmentin yatay olarak ne kadar uzun olduğuna bağlıdır. Bir alanın ne kadar kırılabileceğinin de fizikî hudutları vardır. En derin faylar, bir tektonik plakanın başkasının altına ittiği dalma-batma bölgelerindedir.
📸 NYTimes
USGS’ye nazaran, zelzeleler bazen Dünya yüzeyinin 800 kilometre altında meydana gelebilirken, birçok derin zelzele yüzeyde çok fazla sarsıntı oluşturmaz; beşerler için en tehlikeli olanlar yerkabuğunun birkaç on kilometre yukarısındakilerdir.
Güney Kaliforniya Üniversitesi’nde bir zelzele jeoloğu olan Heidi Houston, yıkıcı tesiri olan zelzeleleri başlatabilecek fayların, dalma zonlarındaki eğimli faylar olduğunu söyledi. Dikeyden fazla eğik bir açıda oldukları için bu biçimde isimlendirilen bu eğimli faylar, stres oluşturan ve sonunda kırılabilen en geniş kaya alanlarına sahiptir.
📸 NYTimes
Ancak kırılabilecek bir fay segmentinin uzunluğunun da sonları vardır.
Bohon, batma bölgesi faylarının bile bir anda kırılmadığını söyledi.
‘Tipik olarak bu fay hareketlerinde, bir şey ortaya girer; tahminen bir deniz dağı (bir deniz altı dağı) yahut kaya tipindeki yahut kaya geometrisindeki bir değişiklik. Bu da fayın bir kısmını, tansiyona komşusundan daha dirençli hale getirir.’📸 NYTimes
“Deprem büyüklüğünü belirleyen bir öbür faktör, fayın ne kadar hareket ettiği yahut kaydığıdır.”
Kural olarak, kırılma faylarının daha küçük alanları daha büyük olanlardan daha az kayar. Dolayısıyla, 5 büyüklüğündeki bir sarsıntı birkaç santimetre kayabilirken, 9 büyüklüğündeki bir deprem yaklaşık 20 metre yahut daha fazla kayabilir.
📸 NYTimes
Deprem büyüklük ölçeği, lineer değil, logaritmiktir.
Büyüklüğün yükseldiği her ünite için yer hareketi 10 kat artar ve salınan güç 32 kat artar. Bohon bunu daha kolay anlatmak için spagetti kırma metaforunu kullanıyor.
‘Bir spagetti telinin kırılması, 5 büyüklüğünde bir sarsıntıya eşdeğerse, 6 büyüklüğünde bir zelzelenin gücünü özgür bırakmak için 32 teli kırmanız gerekir. Bu spagetti ölçeğinde, 7 büyüklüğü 1.024 telin kırılması üzeredir, 8 büyüklüğü 32.768 tel üzeredir ve 9 büyüklüğü 1.048.576 tel üzeredir.’
Bu örneğin gösterdiği üzere, salınan güç bakımından 8 büyüklüğünde bir sarsıntı ile 9 büyüklüğünde bir sarsıntı ortasındaki fark, 5 büyüklüğünde ve 6 büyüklüğündeki bir sarsıntı ortasındaki farktan çok daha fazladır.
Böylece, bir zelzelenin büyüklüğünü 9,5’ten 9,6’ya çıkarmak 5.5 ve 5.6 büyüklüğü ortasında gidip gelmekten çok daha büyük bir alan kırılır.
‘Milyarlarca yıllık vakit ölçeklerinde, Dünya muhakkak bu türlü bir felaket görebilirdi. Ancak, bir insan ömrü içinde 9’ların ortalarından daha büyük bir şeyin olma bahtının çok düşük. Jeolojik ispatlara dayalı olarak kestirim edilen en büyük antik zelzele de yaklaşık 3.800 yıl evvel Şili’de meydana geldi ve 2022 araştırmasına nazaran muhtemelen yaklaşık 9,5 büyüklüğünde ölçüldü. Şili’deki 9,5 büyüklüğündeki sarsıntı yaklaşık 2.000 kişiyi öldürdüğü de unutulmamalı. Beşerler zelzelenin büyüklüğüne odaklanıyor ve insan kaynaklı yanlışları görmüyor.’
0 Yorum