Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüklerindeki sarsıntılar tüm Türkiye’yi derinden sarstı. En az 105 binanın yıkık ve ağır hasarlı olduğu iki büyük zelzelede ağır, orta ve az hasarlı binaları tespit çalışması devam ediyor. Afet bölgesinde yaşayanlar bir yandan bölgede devam eden artçılar yüzünden endişe yaşarken uzmanlar ise vatandaşlara zelzelenin şiddet ve büyüklüğü ortasındaki farkları hatırlatmaya devam ediyor. 17 Ağustos 1999 Depremi’nden sonra hatırladığımız zelzele gerçeğinde vatandaşları uyaran uzmanlar, sarsıntıların şiddeti ile büyüklüğü ortasındaki farkın artık herkes tarafından bilinmesi noktasında kıymetli ihtarlarda bulunuyor. Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu, sismografların çalışma mantığı kapsamında sarsıntıların büyüklüğü ve şiddeti ortasındaki farkı tüm ayrıntılarıyla açıkladı.
‘İKİSİ FARKLI MANALARA GELİYOR’
17 Ağustos 1999’daki Gölcük Depremi’nden sonra birçok sarsıntı uzmanı, sarsıntıların şiddetleri ve büyüklüklerine ait değerli farklılıklar olduğuna dikkat çekmişti. Ancak ortadan geçen neredeyse çeyrek asırlık mühlet zarfında bu iki paha ortasındaki farkın vatandaşlar nezdinde gereğince net algılanamadığını fark eden uzmanlar son günlerde değerli hatırlatmalarda bulunuyor. Bu isimlerden biri de AFAD Zelzele ve Risk Azaltma Genel Müdürü Orhan Tatar. Geçtiğimiz günlerde AFAD Genel Merkezi’nde kıymetli açıklamalarda bulunan Tatar, “Şiddet ölçüsüne baktığımızda en büyük ölçü 12’dir. 6 Şubat’ta yaşadığımız 7.7 büyüklüğündeki sarsıntının şiddeti ise 11’dir. Yani 12 olan bizim ‘tam yıkım’ olarak isimlendirdiğimiz şiddetin bir evvelki basamağıdır. 7.6 büyüklüğündeki ikinci zelzelenin şiddeti ise 10 şiddetine karşılık gelmekte” sözlerini kullandı.
Mercalli şiddet ölçeği, zelzelenin yeryüzüne, insanlara, doğal cisimlere, ve yapılara olan tesirini 1 ile 12 ortasında bir ölçek ile belirliyor. Bu ölçeğe nazaran 1 ‘hissedilmez’, 12 ise ‘tam yıkım’ manasına geliyor. Richter ölçeği (yerel magnitüd ölçeği), sismolojide kullanılan, dünya genelinde meydana gelen sarsıntıların sismograflarla ölçülen büyüklüklerini ve sarsıntı oranını belirleyen milletlerarası ölçüm ünitesi olarak kullanılıyor.
‘YUMRUK’ ÖRNEĞİYLE AÇIKLADI
Depremin büyüklüğünün sismografla ölçüldüğünü vurgulayan Prof. Dr. Murat Utkucu, sarsıntının şiddetinin ise farklı müşahedelere nazaran değişiklik gösterebileceğinin altını çizdi. Zelzele şiddetinin etraftaki yıkım ve hasara bağlı olarak değişebileceğini belirten Prof. Dr. Utkucu, “Depremle ilgili büyüklük objektif, şiddet ise sübjektif bir değerlendirme” dedi. Büyüklük ve şiddet ortasındaki farkın anlaşılması için bir örnek veren Prof. Dr. Utkucu, “Bir ‘yumruk’ örneği ile kıymetlendirecek olursak büyüklük atılan yumruğun kuvveti, şiddet ise yumruk atılan bireyde oluşan tesirler. Yumruk atılan kişi bu aksiyondan kaçarsa kuvvet yani büyüklük ne olursa olsun şiddet farklı olur” diye konuştu.
‘İKİ ÇEŞİT SİSMOGRAF VAR’
Sismografların zayıf ve kuvvetli yer hareketlerini kaydeden farklı çeşitleri olduğunu belirten Prof. Dr. Murat Utkucu, zayıf yer hareketi sismografları, bölgesel olarak uzak noktalardaki zayıf ve geniş dalga spektrumundaki yer hareketlerini kaydedebileceğini açıkladı. Prof. Dr. Utkucu, ‘geniş bant sismograf’ olarak bilinen bu cins sismografların sarsıntıya yakın bölgelerde kurulduğunda yer sarsıntıları kapasitelerini aşacağından sağlıklı ölçüm yapamayacaklarını kelamlarına ekledi.
Prof. Dr. Murat Utkucu, sarsıntısı oluşturan faya yakın bölgelerde kurulan kuvvetli yer hareketlerini ölçen ‘kuvvetli yer hareketi sismografları’nın ivmeölçer olarak isimlendirildiğini vurguladı. Prof. Dr. Utkucu, “Bu sismograflar, yerkürenin iç yapısını inceleyen geniş bant sismografların tersine mühendislik gayeli tasarlanıyor” dedi.
‘HER NOKTADA GERÇEK SONUÇ VERMEZ’
Sismografların yer hareketlerini vakte bağlı olarak kaydettiğini tabir eden Prof. Dr. Murat Utkucu, sismografların gerçek çalışması için başta ‘gürültüsüz ve sessiz’ ortamlara kurulması olmak üzere değerli faktörler olduğunu belirtti. Prof. Dr. Utkucu, geniş bant sismografların (titreşimleri en düşük frekanstan en yüksek frekansa kadar ölçümleyen sismograflar) sert sağlam ve kaya yerlere kurulması gerektiğini söyledi. İvmeölçerlerinse yumuşak ve sert yerlere kurulabileceğinin altını çizen Prof. Dr. Utkucu, sismografların her noktada gerçek sonuç vermeyeceğini de şu örnekle tabir etti:
“Zeminde kurulmuş bir sismografla 20 katlı binanın zirvesine kurulmuş sismografın kaydı farklı olur. Yüksek katlı binalarda üst katlara çıkıldıkça sarsıntı sırasında oluşan yer değiştirme artar. Bu da sismograf kayıtlarının farklı sonuçlar vermesine sebep olur.”
SİSMOGRAFIN BÖLÜMLERİ
Sismografların yer hareketlerini içinde bulunan bir sarkaç ile algıladığını açıklayan Prof. Dr. Murat Utkucu, sarkacın bulunduğu kısma ‘sismometre’ ismi verildiğini de ekledi. Sismograflarda sismometre kısmının yanında kayıtçı bir kısım da olduğunu söyledi.
Prof. Dr. Utkucu, sismografın kısımları ile ilgili, “Bugün kullanılan sismograflarda yer hareketleri sayısal olarak sismograf içine yerleştirilmiş sabit bir diske kaydedilir. Ayrıyeten ‘zaman’ ögesi sarsıntı ölçümlerinde olmazsa olmaz noktalardan biri olduğundan, sismografların vakti uydular üzerinden belirleyerek öteki ölçümlerle birleştirdiği başka bir kısmı de vardır” diye konuştu.
0 Yorum