Başta merkez üssü Kahramanmaraş olmak üzere 11 vilayette önemli bir yıkıma yol açan zelzele felaketi yaşadığımız meskenlerde ne kadar inançta olduğumuzu sorgulattı. Deprem bölgesinden servis edilen fotoğraflar, görüntülerde gördüğümüz olduğu yerde göçmüş, yan yatarak yıkılmış ya da devrilmiş binaların gerisindeki sorun ise çokça tartışıldı. Yapıların inşa edildiği yerin değerini, arazi ve laboratuvar deneyleriyle başlayan süreçle anlatan İTÜ İnşaat Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Recep İyisan, “Arazi ve laboratuvar incelemeleri sonrasında yerin itimatla taşıyabileceği yük, yapı yükleri altında oluşabilecek ani ya da vakte bağlı oturma davranışı, öngörülebilecek sarsıntılar sırasında yapısal hasara neden olabilecek taşıma gücü kaybı, yer büyütmesi ve sıvılaşma riski belirlenir” dedi. “Zemin davranış özellikleri belirlendikten sonra temel dizaynına geçilir ve uygun temel sistemi ile yapı inşa edilir” diyen Prof. Dr. İyisan, “Temel yerinin yapı yüklerini kâfi güvenlikte taşıyamadığı durumda yahut oturmaların müsaade verilen sonların üstünde olması durumunda derin temel yahut uygun taban güzelleştirme yollarına başvurulur” diye konuştu.
NEDEN BİRTAKIM BİNALAR YAN YATIYOR?
Farklı hallerde yıkılan yapılarda yer özelliklerinin dikkate alınmasının ehemmiyetini vurgulayan Prof. Dr. Recep İyisan, birtakım binaların göçmeden yan yatmasının birçok faktöre bağlı olabileceğini belirterek şunları söyledi:
“Farklı hallerde yıkılan yapılarda taban özelliklerinin dikkate alınması kıymetli. Kolonları göçerek tüm katların üst üste gelerek göçen binalarda yapıya tesir edecek sarsıntı kuvvetlerini karşılayacak biçimde bir taşıyıcı sistem tasarımı yapılmadığı görülür. Yapı alanındaki taban özellikleri, tabana uygun temel sisteminin seçilmemesi, beton ve inşaat demiri kalitesi, kolon kiriş birleşimlerindeki zayıflık, alt katlarda kolon kesilmesi üzere faktörler göçmelere neden olur. Birtakım binaların göçmeden yan yatmış olmasının yer ve temel ilgisinden kaynaklandığını söyleyebiliriz. Bu tip binalarda bodrum katı olmadığı ve temel gömülme derinliğinin çok az olduğu dikkat cazibeli. Yan yatmış binalarda bodrum katı olsaydı bu türlü bir devrilme olmayabilirdi.”
TEMELLERİ MİMAR SİNAN’A DAYANIYOR
Farklı tabanlarda kullanılan temel teknikleri yapıların sarsıntıya dayanıklılığı açısından kıymetli bir yere sahip. Zelzele sonrası gündeme getirilen bahislerden biri de Mimar Sinan’ın asırlardır dimdik ayakta duran yapılarının sırrı oldu. Mimar Sinan’ın sarsıntı teknikleri üzerine çalışmalar yapan Mimarlık Tarihçisi Prof. Dr. Zeynep Ahunbay şunları aktardı:
“Süleymaniye Camii üzere büyük kubbeli ve kıymetli yapılarda temeller derine inen geniş taş duvarlar formundadır. Köprü üzere akarsu üzerinde inşa edilen yapılarda ise ahşap kazıklar üzerine payandalarla desteklenen kargir (yığma tekniği ile yapılan yapılar) temeller kullanılmıştır. Büyük taş bloklarını sarsıntıda yerlerinde kalabilmeleri, birbirine bağlayan kenetlerin sağlamlığına, sütun düsturlarını, başlıklarını altındaki ve üstündeki elemana tutturan zıvanaların varlığına bağlıdır. Mimar Sinan yapılarında temellerin sağlam yere oturmalarını sağlamak yanında duvarları, sütunları, kubbeleri taşıyan ayakları, kemerleri birbirine bağlamış ve kubbeleri desteklemek için gerekli payanda, gergi sistemlerini kullanmıştır.”
BU TEKNİKLER ARTIK DE KULLANILABİLİR Mİ?
Peki Mimar Sinan’ın teknikleri günümüzde de kullanılabilir mi? Büyük sarsıntılara dayanan tarihi yapıların üretiminde başvurulan tekniklei bugün inşaat dalında geçerliliğini koruyor mu? Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, “Kargir, yani yığma yapı yapmayı gerektiren bir durum olursa, eski sistemler kullanılabilir lakin günümüz teknikleri daha süratli ve ekonomik çalışmaya imkan veriyor. Bugün kargir yapı sistemi yerine betonarme, çelik sistemleri yaygın olarak kullanılıyor. Yeni imal sistemlerinin de inançlı tasarım kuralları, detayları var. Kıymetli olan mühendislerin yere, projeye uygun taşıyıcı sistemi seçip projelerini ona nazaran hazırlayı uygulamasıdır” açıklamasını yaptı.
RADYE TEMEL, SİSMİK İZOLATÖR, TÜNEL KALIP
Mimar Sinan’dan asırlar sonra yeni tekniklerle inşa edilen, büyük zelzelelere meydan okuyan yapılar ise başarılı bir teknoloji ve mühendisliğin eseri. Zelzeleye sağlam binalar inşa edilirken kullanılan bu teknolojiler ortasında en konuşulan 3 başlık da radye temel, sismik izolatör ve tünel kalıp. Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şevket Ateş tüm detaylarıyla anlattı:
1- RADYE TEMEL: Bina tabanını büsbütün temel sistemi olarak yapılmasıdır. Kolonlar ortasında kirişlerle bağlanarak da yapılması halinde ‘kirişli radye temel’ olarak isimlendirilir. Temel sistemi seçilirken sondajlı yer etüt raporuyla binadan temele aktarılan yüklere bağlı kalınır. Depreme sağlam yapı için yalnızca temel sisteminin sağlamlığı kâfi değil, üst yapının da zelzeleye sağlam olarak inşa edilmesi ve yönetmeliklere bağlı kalınması da kıymetli. Lakin taban de sıvılaşma olması halinde radye temel olması da kâfi değil. Bu durumda çeşitli (jet grout: yüksek basınç altında çimento su karışımının yere enjeksiyonu ile kolon oluşturularak yapılan bir pekiştirme tekniği) sistemlerle taban uygunlaştırılması yapılması gerekiyor. Sağlam tabakanın derinde olması halinde ‘kazıklı radye temel’ yapılarak yapıdan gelen yükler derin temel sistemiyle daha derindeki ana kayaya iletilmeli. Jeoloji mühendislerinin düzgün bir taban etüt raporunu hazırlayarak inşaat mühendislerine sunmaları hayati kıymete sahip.
’17 AĞUSTOS SONRASI ATATÜRK HAVALİMANI’NDA DA UYGULANDI’
Sarsıntıyı ve binanın zelzele yükünü önemli oranda azaltan sismik izolatörler nasıl çalışıyor? Var olan yapılara da eklenebilir mi?
2- SİSMİK İZOLATÖR: 1990’lı yıllarda uygulanmaya başlanan çağdaş izolatör sistemleri Türkiye’de de köprü ve binalarda kullanıldı. Bina temeli ile kolonlara ortasına yerleştirilen bu izolatörler kauçuk temelli ve sürtünmeli olarak imal ediliyor. Sıhhat Bakanlığı hastane binalarında bu iki çeşidi de kullanıyor. Sarsıntı yükünü azaltarak yapıya aktaran izolatörlerle inşa edilen hastane binaları son sarsıntılarda hasar dahi almadı. Bu son zelzelelerde gerçek performanslarını yakından gördüğümüz sismik izolatörlerin sarsıntı açısından kullanımlarının kaçınılmaz olduğunu gördük. İzolatörler yeni binalarda olduğu üzere eski binalarda da uygulanabiliyor. 1999’daki Gölcük Depremi’nden sonra Atatürk Havalimanı’nında bu sistem sonradan uygulandı. Her bir kolonun altına bir tane olacak halde yapıldığından kolon sayısı kadar izolatör yerleştirilebiliyor. Perde duvarlarda ise her bir perde uzunluğuna bağlı olarak en az iki adet uygulanıyor. Maliyeti de binanın imal maliyetinin yüzde 10 ila yüzde 15’ine ortalama olarak karşılık geliyor. Lakin yumuşak tabanlarda sistemin tesiri azalıyor.
‘TÜM BİNALARDA TÜNEL KALIP UYGULANABİLİR FAKAT MALİYETLİ’
Depreme dayanıklılık noktasında radye temel üzere tünel kalıp sisteminin de tesirli olduğu belirtilmişti. Prof. Dr. Şevket Ateş, TOKİ’yi örnek göstererek tünel kalıp sistemini açıkladı.
3- TÜNEL KALIP: Tünel kalıp sistemler betonarme perde duvar ve döşemelerden oluşuyor. Perde duvarlar yatay sarsıntı kuvvetini karşılar. Betonarme sistemli binalarda ise düşey taşıyıcı eleman olarak kolon ve perdelerden oluşur. Ortaları ise bölme duvarlardan oluşur. Sarsıntılarda bu duvarlar kâfi dayanıma sahip olmadıkları için hasar alır. Aksi halde sarsıntı yükünü karşılamada betonarme taşıyıcı sisteme katkı verirler. TOKİ tarafından yapılan tünel kalıp sistemlere sahip binalarda kontroller uygun ve beton dayanımları da projede belirtilen kıymetlerde olduğu için daha başarılı oluyor. Bu kontroller tüm binalarda sağlanması halinde benzeri muvaffakiyetler elde edilir. Tünel kalıp sistemler beton ve çelik kullanımı açısından daha maliyetli oluyor.
0 Yorum