Olağanüstü Hal (OHAL) Ne Demek? 3 Ay OHAL Kararı Alınınca Ne Olur?

Herkesin OHAL olarak bildiği harika hal; fevkalâde bir idare sisteminin gerektiği doğal afet, salgın hastalık, ekonomik buhran, kamu sisteminin tehlikeye girdiği şiddet olayları üzere durumlarda başvurulan önlem uygulamasıdır. 

Uluslararası hukuk gözünde değerlendirildiğinde OHAL esnasında birtakım hak ve özgürlükler kısıtlanabilir. Kanunlarla belirlenmiş, temel özgürlükleri barındıran ‘sınırlanamayan haklar’ kapsam dışı kalır.

OHAL hakkında yapılan bir öbür tarif da: ‘Anayasa ile kurulan hür demokrasi tertibini ya da temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ilişkin önemli belirtilerin ortaya çıkması ya da şiddet olayları hasebiyle kamu sisteminin önemli formda bozulması halleri.’

www.mevzuat.gov.tr

Olağanüstü Hal Kanunu Birinci Kısım Husus 3’e nazaran; 

Cumhurbaşkanı: (1)a) Alışılmış afet, tehlikeli salgın hastalıklar yahut ağır ekonomik buhran hallerinden birinin yahut birden fazlasının görülmesi durumunda, 2/7/2018 tarihli ve 700 sayılı KHK’nin 84 üncü unsuruyla, bu fıkrada yer alan “Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu” ibaresi “Cumhurbaşkanı” değiştirilmiştir.b) Anayasa ile kurulan hür demokrasi nizamını yahut temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ilişkin önemli belirtilerin ortaya çıkması yahut şiddet olayları sebebiyle kamu nizamının önemli formda bozulması hallerinde, Ulusal Güvenlik Konseyinin görüşünü de aldıktan sonra;Yurdun bir yahut birden fazla bölgesinde yahut bütününde altı ayı geçmemek üzere fevkalâde hal ilan edebilir.Olağanüstü hal kararı Resmi Gazete’de yayımlanır ve çabucak Türkiye Büyük Millet Meclisinin onayına sunulur. Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde ise derhal toplantıya çağrılır. Meclis, fevkalâde hal mühletini değiştirebilir. Cumhurbaşkanının istemi üzerine, her keresinde dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir yahut harika hali kaldırabilir. (1)Cumhurbaşkanı, fevkalâde halin bu hususun birinci fıkrasının (b) bendi mucibince ilanından sonra; süreyi uzatmaya, kapsamını değiştirmeye yahut fevkalâde hali kaldırmaya ait konularda da karar almadan evvel Ulusal Güvenlik Heyetinin görüşünü alır. (1)

Olağanüstü hal kararının hangi sebeplerle alındığı, bölgesi ve müddeti, Türkiye radyo ve televizyonuyla ve Cumhurbaşkanınca gerekli görülen hallerde öteki araçlarla ilan edilir. (1)

Yazılı kanunlarda yer alan bilgilere nazaran; ülkenin bir ya da birden çok bölgesinde yahut bütününde altı ayı geçmemek üzere OHAL ilan edilebilmektedir.

OHAL kararı Resmi Gazete’de yayımlanır ve tüm yurt genelinde bilgi paylaşımı yapılır. TBMM’nin onayından sonra OHAL resmi faaliyete geçer. OHAL durumunda birtakım hak ve özgürlüklerde kısıtlama yapılabilir.

• a) Sokağa çıkmayı sınırlamak yahut yasaklamak,

• b) Aşikâr yerlerde yahut muhakkak saatlerde şahısların dolaşmalarını ve toplanmalarını, araçların seyirlerini yasaklamak,

• c) Şahısların; üstünü, araçlarını, eşyalarını aratmak ve bulunacak kabahat eşyası ve kanıt niteliğinde olanlarına el koymak,

• d) Harikulâde hal ilan edilen bölge sakinleri ile bu bölgeye hariçten girecek şahıslar için kimlik belirleyici evrak taşıma mecburiyeti koymak,

• e) Gazete, mecmua, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan harika hal bölgesi dışında basılmış yahut çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve

• dağıtılmasını yasaklamak yahut müsaadeye bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, mecmua, gazete, broşür, afiş ve gibisi matbuayı toplatmak,

• f) Kelam, yazı, resmi, sinema, plak, ses ve manzara bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak yahut yasaklamak,

• g) Hassasiyet taşıyan kamuya yahut bireylere ilişkin kuruluşlara ve bankalara, kendi iç güvenliklerini sağlamak için özel muhafaza önlemleri aldırmak yahut bunların artırılmasını istemek,

• h) Her nevi sahne oyunlarını ve gösterilen sinemaları denetlemek, gerektiğinde durdurmak yahut yasaklamak, i) Ruhsatlı da olsa her nevi silah ve mermilerin taşınmasını yahut naklini yasaklamak, j) Her türlü cephaneler, bombalar, tahrip unsurları, patlayıcı unsurlar, radyoaktif hususlar yahut yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar yahut öteki her türlü zehirler ve boğucu gazlar yahut gibisi hususların bulundurulmasını, hazırlanmasını, yapılmasını yahut naklini müsaadeye bağlamak yahut yasaklamak ve bunlar ile bunların hazırlanmasına yahut yapılmasına yarayan eşya, alet yahut araçların teslimini istemek yahut toplatmak,

• k) Kamu sistemi yahut kamu itimadını bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların bölgeye girişini yasaklamak, bölge dışına çıkarmak yahut bölge içerisinde belli yerlere girmesini yahut yerleşmesini yasaklamak,

• l) Bölge dahilinde güvenliklerinin sağlanması gerekli görülen tesis yahut teşekküllerin bulunduğu alanlara giriş ve çıkışı düzenlemek, kayıtlamak yahut yasaklamak,

• m) Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve şov yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, müsaadeye bağlamak yahut toplantı ve şov yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve vakti tayin, tespit ve tahsis etmek, müsaadeye bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, nezaret altında tutmak yahut gerekiyorsa dağıtmak,

• n) Personelin isteği, ahlak ve yeterli niyet kurallarına uymayan haller, sıhhat sebepleri, olağan emeklilik ve makul müddetinin bitişi nedeniyle hizmet aktinin sona ermesi yahut feshi dışında kalan hallerde personel çıkartmalarını patronun de durumunu dikkate alarak üç aylık bir süreyi aşmamak kaydıyla müsaadeye bağlamak yahut ertelemek,

• o) Dernek faaliyetlerini; her dernek hakkında farklı karar almak ve üç ayı geçmemek kaydıyla durdurmak.

6175 sayılı İnanılmaz Hal Kanunu İkinci Kısım Birinci Kısım’da yer alan unsurlara nazaran:Afet hasebiyle ilan edilen afet bölgesi OHAL durumunda kanun uyarınca; olağan afet belgesi ilan edilen OHAL’de gereken harcamalar öncelikli olarak kamu kaynaklarından ve yardımlardan karşılanacaktır. 

Acil ve hayati gereksinim gereçlerini karşılamak için kamu kaynaklarının yetersiz kaldığı durumlarda bölgedeki kredi kuruluşlarının imkanlarından faydalanılacaktır. 

Bölgede bulunan kamu kurum ve kuruluşları ile hükmî ve gerçek bireyler, kendilerinden istenmesi doğrultusunda; arazi, arsa, bina, tesis, araç, gereç, yiyecek, giyecek, tıbbi materyal ve ilaç ile geri kalan başka hususları vermek durumundadır. 

Afet sonrası ilan edilen OHAL bölgesinde bulunan 18-60 yaş ortası tüm vatandaşlar, OHAL hasebiyle kendilerine verilecek misyonlarda sorumluluk almakla, işleri yapmakla yükümlüdür.

• Fransa 2015 Paris hücumları sonrasında harikulâde hâl ilân etti.

• ABD 11 Eylül hücumları sonrasında hala geçerli olan harikulâde hâli ilân etti.

• 12 Haziran 2016’da 2016 Orlando gece kulübü saldırısı sonucunda Florida eyaleti Orange County’de fevkalâde hâl ilân etti.

• Wood Buffalo belediyesi Fort McMurray Yangını sonucunda Alberta, Kanada’da harika hâl ilân etti.

• Filipinler tropik fırtına felaketi sonucunda fevkalâde hâl ilân etti.

• Myanmar mezheplerle ilgili şiddet sonucunda Meiktila’da fevkalâde hâl ilân etti.

• Kırım, Ukrayna’daki güç külfeti nedeniyle harikulâde hâl ilân etti.

• Kaliforniya valisi Jerry Brown 6 Ocak 2016’da gerçekleşen gaz sızıntısı nedeniyle inanılmaz hâl ilân etti.

• ABD’de Kuzey Karolina, Tennessee, Maryland, Pensilvanya, Georgia, Virginia, Batı Virginia ve New Jersey üzere eyaletler kar fırtınası nedeniyle fevkalâde hâl ilân ettiler.

• 2016’da Venezuela’da protestolar nedeniyle fevkalâde hâl ilân etti. Nicolas Maduro protestoların gerisinde ABD’nin olduğunu söyledi.

• 2016 Türkiye askerî darbe teşebbüsü sonrasında Türkiye genelinde 3 ay mühletle fevkalâde hâl ilân edildi.

OHAL’in kamu tertibinin sağlanmasının kâfi olmadığı durumlarda yahut savaş – yakın savaş tehlikesi halinde MGK tavsiyesi ve Cumhurbaşkanı başkanlığında vazife yapan Bakanlar Konseyi’nin kararıyla sıkıyönetim ilan edilir. Sıkıyönetim en fazla altı ayı kapsayan bir periyot için ilan edilir lakin dörder ay müddetlerle uzatılması mümkündür. Sıkıyönetim Bakanlar Şurası onayı ile birlikte Resmi Gazete üzerinden yayımlanır akabinde TBMM onayına sunulur. OHAL ve sıkıyönetim ortasındaki en besbelli fark, fevkalâde hal durumunda yetkinin mülki erkanda, sıkıyönetim durumunda ise askerde olmasıdır. 

Sıkıyönetimde, Anayasa tarafından vatandaşlara tanınan hak ve özgürlüklerin tamamı ya da bir kısmı askıya alınabilir. Vatandaşlar için para, mal, çalışma yükümlülükleri getirilebilir. Kimi kabahatler için yargılamalar ‘özel mahkemelere’ taşınır.

Gazete, mecmua, broşür, kitap, el ve duvar ilanı ve benzerlerinin basılmasını, çoğaltılmasını, yayımlanmasını ve dağıtılmasını, bunlardan harikulâde hal bölgesi dışında basılmış yahut çoğaltılmış olanların bölgeye sokulmasını ve dağıtılmasını yasaklamak yahut müsaadeye bağlamak; basılması ve neşri yasaklanan kitap, mecmua, gazete, broşür, afiş ve gibisi matbuayı toplatmak.

(Ek alt bent: 9/4/1990 – KHK – 413/1 md.; Mülga: 9/5/1990 – KHK – 424/12 md.)

f) Kelam, yazı, resmi, sinema, plak, ses ve manzara bantlarını ve sesle yapılan her türlü yayımı denetlemek, gerektiğinde kayıtlamak yahut yasaklamak,

mümkündür.