6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki zelzelelerin akabinde MTA Etkin Tektonik ve Sarsıntı Araştırmaları Koordinatörlüğü bünyesindeki gruplar zelzele bölgesine giderek saha incelemelerine başladı.
Toplamda şu ana kadar 254 kilometrelik bir alanda, 147 lokasyonda müşahede yapıldı. Zelzele sırasında Anadolu bloğunun azamî 7 metre, ortalama ise 3,5-4 metre güneydoğudaki Arap levhasına nazaran yer değiştirdiği belirlendi. Takımların birinci incelemesine nazaran bu ötelenme yalnızca 80 saniyede gerçekleşti.
MTA gruplarının yaptığı çalışmalar fotoğraflarla da gün gün belgelendi. Ayrıntılarını MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi Başkanlığı Etkin Tektonik ve Zelzele Araştırmaları Koordinatörü Doç. Dr. Selim Özalp açıkladı.
NASIL BATIYA ÖTELENDİK?
Doç. Dr. Selim Özalp, Kahramanmaraş sarsıntılarını oluşturan Doğu Anadolu fayının güneydeki devamı olan Meyyit Deniz fayından bahsediyor ve bu fayın doğusunda Arap, batısında Afrika, kuzeyinde de Avrasya levhası bulunduğunu anlatıyor:
“Şu anda Afrika levhası, Arap levhası kuzeye hakikat, Anadolu’yu sıkıştırdığı için Anadolu güya bir zeytini sıkıştırdığınızda içerisindeki çekirdeğin dışarı hakikat çıkması üzere batıya yanlışsız hareket ediyor. Bu hareket nedeniyle de bu sarsıntılar oluyor zati. Asıl nedeni bu hareketin olması.”
Kuzey güney taraflı bu sıkışma nedeniyle ortada Anadolu plakası kalıyor. Anadolu plakası da batıya yani Yunanistan’a hakikat, Ege Denizi’ne gerçek ilerliyor.
Aslında Afrika ve Arap levhası çarpışıyor. Bu çarpışma yılda 10-15 milimetre suratında. İnsanın algılayamayacağı derecede küçük hareketler bunlar lakin yıllar içinde birike birike 4, 5 ya da 6 metrelik atıma ulaştığında sarsıntısı oluşturuyor.
YER DEĞİŞTİRMELER NEDEN SOLA GERÇEK?
Fotoğraflarda ötelenmelerin daima sola hakikat olduğunu görüyoruz. Bunun sebebi de Anadolu’nun batıya yanlışsız yer değiştirmesi… Doç. Dr. Selim Özalp durumu şöyle anlatıyor:
“Kuzey Anadolu fayı sağ taraflıdır. 12 Kasım 1999 Düzce ya da ondan bir evvelki 17 Ağustos 1999 İzmit depremindeki bu tip fotoğraflara bakacak olursanız oradaki hareketler sağ taraflıdır. Zira o fayın karakteri sağ yanal doğrultu atımlı fay. Lakin Doğu Anadolu fayı onun tam zıttı sol yanal bir doğrultudadır. O yüzden tekrar fotoğraflarda görülen ötelenmeler sol taraflıdır.”
MTA FOTOĞRAFLARI METRELERCE ÖTELENMEYİ GÖSTERDİ
MTA grupları bölgede yaptığı incelemeler sırasında birçok noktada tespit ettikleri yer değiştirmeleri fotoğrafladı. Bu yer değiştirmeler en yüksek 7 metre, ortalama ise 3,5-4 metre ortasında belirlendi.
Depremlerden kaynaklı atımlar kimi yol, kimi demir yolu, kimi bina, kimi de tarla ya da zeytin bahçelerinin kenarlarında net biçimde görüldü.
Bazı yer değiştirmeler sırasında ağaç gövdeleri de yarıldı.
Bazı yerlerde ise yükselti ya da çökmeler oldu. Özalp bu durumu şöyle açıklıyor:
“Bu fay cetvel üzere dümdüz gitmiyor. Güya bir yılan üzere nispeten kırılarak gidiyor. Fayın geometrisinden ötürü birtakım yerlerde küçük küçük çökmeler oluyor, kimi yerlerde küçük küçük tepecikler oluşuyor. Bunlar doğrultu atımlı faylar üzerinde gördüğümüz tipik yapılar.”
DERS KİTAPLARINA GİRECEK ÖTELENME ÖRNEĞİ NURHAK’TA
Kahramanmaraş Nurhak’ta çekilen bir fotoğraf ise yer değiştirmenin çarpıcı bir örneği oldu. Bu fotoğraf Barış Mahallesi’nde zelzeleden sonra çekildi.
Doç. Dr. Selim Özalp ortadaki farkı ve yer değiştirmenin tesirini şöyle anlattı:
“Sol tarafta tuğladan bir yapı ve yol girişi var. Tam karşımızda ise bir taş bina var. Gerisinde da bir bina görüyoruz. Oraya hakikat dümdüz gidiyor. Ancak zelzeleden sonra çekilen fotoğrafa baktığımızda sol taraftaki o tuğla bölümden sonra aniden içeri sola gerçek girdiğini görüyorsunuz. Fay tam oradan geçiyor.
Yoldaki o düz gidiş bir anda kaybolmuş durumda dikkat ederseniz. Sağ taraftaki bina tam fayın geçtiği yerde yıkılmış üzere gözüküyor. Zelzele öncesi çekilen fotoğrafta tam karşımızda gözüken taş bina vardı ya, göremiyorsunuz. Taş bina vardı ya, göremiyorsunuz. O güzelce sola kaymış durumda. Oradaki ötelenme pahası 5.9 metre. Bu fotoğraf oradaki yer değişimini göstermek ismine tam kitaplık bir örnek.”
Yani kolay bir anlatımla fay sınırının geçtiği bu bölgede, zelzeleyle birlikte fayın karşı tarafında kalan bölge 5.9 metre sola yanlışsız hareket etmiş ve yer değiştirmiş. Doç. Dr. Özalp fayın geçtiği yer olduğu için bu ötelenmenin olağan olduğunu belirtiyor.
“KUM VOLKANI TİPİNDE SIVILAŞMA” ÖRNEKLERİ TESPİT EDİLDİ
MTA’nın çalışmasındaki fotoğraflarda dikkat çeken bir ayrıntı da “kum volkanı cinsinde sıvılaşma örneği”… Son sarsıntılarda sıvılaşmanın, yıkımın bu kadar büyük olmasında yüksek bir hisseye sahip olduğu uzmanlarca sıklıkla lisana getirilmişti.
Kum volkanı cinsinde sıvılaşma örneklerinin ne manaya geldiğini Doç. Dr. Selim Özalp’e soruyoruz:
“Alüvyon çökelleri, akarsuların getirdiği birtakım çökeller var. Bunlar daha pekişmemiş ve şimdi taşlaşmamış pozisyonda. Bir de yer altı suyu düzeyi, aşikâr bir düzeyin üzerinde olduğunda mesela yer yüzeyinden yaklaşık 10 metre kadar derinlikte suya doygunsa bu tabanlar, zelzele dalgasının tesiriyle suyla bir arada o kumda su üzere davranıyor ve bulduğu boşluktan üst gerçek fışkırıyor. Kumların fışkırdığı yere biz ‘kum volkanı’ diyoruz ve o yapıya da genel olarak sıvılaşma diyoruz.
Tabii o aşağıdaki kumlu materyalin olduğu kesim bir anda boşaldığı için üzerinde rastgele bir bina ya da öteki bir yapı varsa boşalttığı hacim kadar çöküyor aşağıya. Mesela bunun örneklerini 17 Ağustos’ta gördük. Bilhassa Adapazarı’nda kimi meskenler bir kat aşağı gerçek çökmüştü. Binada hiç yıkılma yok. Bir bütün olarak çökme yapıyor.”
Deprem bölgesindeki birtakım binaların yıkılmasına fotoğraflarda gördüğümüz o sıvılaşma örnekleri mi neden oldu? Bu soruya Doç. Dr. Özalp kesin bir cevap veremiyor. “Olabilir. Tüm yıkımlar bu halde olmuştur diyemeyiz zira açık yerde sıvılaşma yapılarını görebiliyoruz fakat meskenlerin altında da bu tip yapıların olup olmadığını araştırmalar tamamlandıkça göreceğiz.” diyor.
(TRT Haber)
0 Yorum